از تاریخ تصویب قانون سازمان نظام پرستاری در تاریخ ۲۱/۹/۱۳۸۰ بیست سال میگذرد و در این بیست سال پنج دوره سازمان تشکیل شده است .فراز و فرود های این سالها سازمان را به نهاد بالغ و تاثیر گذار در روند پرستاری تبدیل کرده است . در آغاز دهه سوم فعالیت سازمان ( به مانند همه نهادهای اجتماعی ) نیاز به بازنگری و اصلاح قانون خود برای تطابق با شرایط روز کشور و دنیا دارد تا بتواند با بازسازی ساختاری و عملکردی به سازمانی متناسب با اقتضائات پرستاری و سلامتی قرن بیست و یک تبدیل شود.

هر چند صحبت از بازنگری قانون در دو دوره گذشته سازمان مطرح بوده و شوراهای عالی در دوره سوم و چهارم به این موضوع توجه داشتند. در دوره چهارم دو درخواست اصلاح قانون از طرف سازمان نظام پرستاری به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد ولی هیچگاه در دستور کار اصلی مجلس قرار نگرفت و الان هم از نتیجه آن خبری در دست نیست .

در ابتدای دور پنجم برخی صاحبنظران بر لزوم توجه به این مهم در سازمان تاکید کردند ولی تا این تاریخ که بیش از نیمی از دوره پنجم به اتمام رسیده اقدام جدی در این زمینه انجام نشده است . به نظر میرسد با توجه به برگزاری انتخابات مجلس در سال آینده  و وجود دستور کارهای مهم در مجلس اگر هم امروز این اصلاحیه از سوی سازمان به مجلس ارسال شود باز هم نوبت طرح آن در مجلس نخواهد رسید مگر با یک لابی شدید با رئیس و نمایندگان مجلس .

بر این اساس و بر مبنای تجارب خودم که از قبل از تشکیل سازمان با آن به طور مستقیم و غیر مستقیم همراه بودم و با استفاده از تجارب و توصیه های بین المللی در حوزه سازمانها و نهادهای پرستاری ان شالله مطالبی را به صورت سلسله وار در مورد ملزومات بازنگری قانون سازمان تقدیم جامعه محترم پرستاری مینمایم .

یکی از مهمترین  الزامات بازنگری قانون توجه به ماهیت اصلی سازمان است که معمولا در تعریف آن گنجانده میشود .  در ماده یک قانون فعلی آمده است که ”  سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران که در این قانون سازمان نامیده می‏شود، سازمانی است مستقل دارای هویت حقوقی که به منظور تحقق بخشیدن به اهداف و وظایف سازمان((مقرر در این قانون)) تشکیل می‏گردد” انچه در این تعریف مغفول مانده توجه به دو موضوع ماهیت حقوقی و ماهیت تشکیلاتی سازمان است. در حال حاضر اینکه سازمان نظام پرستاری چه جایگاه اداری دارد، اجماعی وجود ندارد.

برخی ها سازمان را یک نهاد غیر دولتی Non-Governmental organizations (NGO) میدانند چرا که فاقد بودجه رسمی از  منابع عمومی و بدون ارتباط رسمی با نهادهای حاکمیتی میدانند و اینکه ساختار سازمان بر اساس انتخابات شکل گرفته است . حتی در یک مورد استفساریه از مجلس چنین موضوعی طرح شده است . ولی طبق آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیر دولتی‌ مصوب ۵/۸/۱۳۸۴هیات وزیران ، سازمان غیر دولتی به تشکلهایی اطلاق می‌شود که‌توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیرحکومتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات مربوط‌ تأسیس شده و دارای اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی می‌باشد. مسئول صدور مجوز و نظارت بر این نهادها بسته به وسعت فعالیتها وزارت کشور و استانداریها میباشد.

ولی به نظر من سازمان نظام پرستاری یک نهاد عمومی غیر دولتی است. بر اساس ماده پنج قانون محاسبات عمومی کشور “مؤسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی از نظر این قانون واحدهای سازمانی مشخصی هستند که با اجازه قانون به منظور انجام وظایف و‌خدماتی که جنبه عمومی داد، تشکیل شده و یا می‌شود” این موضوع همچنین در ماده سه قانون خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶ مجلس شورای اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است ” مؤسسه یا نهاد عمومی غیردولتی: واحد سازمانی مشخصی است که دارای استقلال حقوقی است و با تصویب مجلس شورای اسلامی ایجاد شده یا می شود و بیش از پنجاه درصد بودجه سالانه آن از محل منابع غیردولتی تأمین گردد و عهده دار وظایف و خدماتی است که جنبه عمومی دارد”  با توجه به نحوه تشکیل سازمان نظام پرستاری و اینکه عهده دار برخی وظایف عمومی کشور است . سازمان نظام پرستاری را باید در زمره این نهادها طبقه بندی کرد. چنین تصریحی در مقدمه قانون میتواند علاوه بر روشن شدن وضعیت سازمان از نظر حقوقی  تکالیفی را مانند رعایت قوانین عمومی کشور مانند قانون خدمات کشوری و قوانین نظارتی را ایجاد نماید

بنابراین چنانچه تصمیم گیرندگان سازمان بخواهند این رویکرد را اتخاذ نمایند باید تغییراتی در رسالت و وظایف و اختیارات سازمان در قانون ایجاد شود . در این نوشتار با فرض مواجه بودن با یک سازمان حرفه ای پیشنهادات نوشته شده است. این موضوع باید به صراحت در تعریف سازمان گنجانده شود.

سومین نکته قابل ملاحظه در بخش تعاریف سازمان که در قانون فعلی سازمان مغفول مانده است تعریف دقیق و جامع از پرستار و گروه پرستاری است .در حال حاضر هیچ قانونی در کشور تعریفی از اینکه پرستار کیست ؟ ارائه ننموده است.هرچند در ماده ۱۶ قانون فعلی اشاره ای به اعضای سازمان شده است ولی بازهم جای تعریفی از پرستار خالیست. این موضع باعث شده است که در کشور هنوز نتوانسته این رسانه ها را قانع کنیم که چگونه از عنوان پرستار برای نامیدن افراد مختلف استفاده کنند و هیچ قانونی هم افراد را برای استفاده نابجا از عنوان پرستار مواخذه نمی نماید

ماده ۲ و ۳ قانون فعلی سازمان ناظر بر اهداف و وظایف و اختیارات میباشد.
اهداف :
هر چند به نظر میرسد این بخش به طور کامل نگاشته شده است ولی تبدیل برخی افعال از “تلاش” که کلماتی غیر الزام آور است به افعالی مانند ” اقدام درجهت ” و یا ” اجرای موازین و ارزش های اسلامی …..” میتواند جایگاه حقوقی سازمان را افزایش داده و در حقیقیت حاکمیت میتواند برخی از وظایف خود در حوزه سلامت و پرستاری را در قالب اهداف در سازمان محقق نماید . همچنین آوردن بندی تحت عنوان ” نمایندگی سازمان در مجامع قانونی ” سازمان را فارغ از افرادی که در آن مشغول هستند به عنوان نماینده قانونی پرستاران به رسمیت میشناسد.

وظایف و اختیارات :

این ماده مهمترین بخش قانونی است که به عبارتی حیطه عملکرد سازمان  و جایگاه قانونی آن را اعلام مینماید.اگر سازمان به عنوان یک نهاد عمومی غیر دولتی و سبک سازمان حرفه ای شناخته شود میتوان انتظار داشت موارد زیر به عنوان وظایف و اختیارات در قانون بیاید:

مشارکت در تهیه و تعیین استانداردهای آموزشی سطوح مختلف پرستاری.

مشارکت در تعیین تعداد و نحوه پذیرش دانشجویان گروه پرستاری در دانشگاههای کشور.

ارتقاء کیفی مهارتها و دانش فارغ التحصیلان پرستاری با برگزاری دوره های آموزشی و مهارتی

انجام پژوهش های مورد نیاز و کمک به ایجاد و گسترش زمینه‏های پژوهشی وتحقیقات علمی پرستاری در کشور و استفاده مفید و کارآمد از دستاوردهای این تحقیقات.

مشارکت در تعیین استانداردهای خدمات و شرح وظایف رده‏های مختلف پرستاری.

نظارت، کنترل وارزشیابی نحوه ارائه خدمات و رعایت قوانین ومقررات پرستاری.

تعیین رده های وابسته پرستاری و  ضوابط برای صدور، تمدید یا لغوکارت عضویت در سازمان

همکاری در تعیین راههای تبادل علمی، تحقیقاتی و حرفه‏ای با سازمانهای قانونی داخل کشور ونیز با سایر کشورها و مجامع علمی و حرفه‏ای بین المللی به منظور ارتقاء کیفیت آموزشی وخدماتی پرستاری.

مشارکت در رسیدگی به شکایات از عملکرد حرفه ای گروه پرستاری در هیات های انتظامی نظام پزشکی بر طبق مقررات مربوطه

ارائه گزارش کارشناسی در مورد تخلفات پرستاری که از سوی نهادهای رسمی  برای مشاوره به این سازمان ارجاع گردیده است.

همکاری در تدوین مقررات برای تأمین حقوق حرفه‏ای،حفظ وارتقاء شئون اجتماعی پرستاران.

صدور پروانه صلاحیت حرفه ای و شغلی گروه پرستاری  با نظارت وزارت بهداشت

مشارکت در تدوین استانداردهای و شرایط محیط کار پرستاران

بر اساس ماده چهار سازمان در حال حاضر تشکیلات سازمان به شرح زیر میباشد:

شورایعالی

رئیس کل

هیأت مدیره

دبیرخانه شورایعالی

کمیسیون‏های داخلی و هیأتهای کارشناسی رسیدگی به تخلفات

آنچه در رابطه با لیست بالا قابل مشاهده است این است که ” رئیس کل ” تشکیلات نیست بلکه یک شخص و یک پست سازمانی در سازمان مرکزی است بنابراین بهتر است به جای رئیس کل ” سازمان مرکزی ” که یک تشکیلات اداری است که در پایتخت کشور مستقر است نوشته شود. همچنین دبیر خانه شورا و کمیسیونهای داخلی و هیاتها کارشناسی رسیدگی به تخلفات بخشی از تشکیلات شورای عالی میباشد و نیاز به نوشتتن جدا نمیباشد.

با توجه به لزوم وجود نهادی فراگیرتر در تشکیلات سازمان برای نظارتهای کلی سازمان میتوان تشکیلات ” مجمع ملی نمایندگان هیات مدیره های نظام پرستاری ” را به عنوان تشکلی قانونی با سازوکار مجمع در انتخابات شورا ایجاد نمود.

همچنین میتوان مجمع استانی هیات مدیره های نظام پرستاری را برای تصمیم گیریها و هماهنگی های استانی  ایجاد نمود.بنابراین تشکیلات سازمان بر اساس جایگاه قانونی آنها  به شرح زیر میباشد :

۱- مجمع ملی نمایندگان هیات مدیره های نظام پرستاری

۲-  شورایعالی سازمان

۳- سازمان مرکزی

۴- مجمع استانی  هیات مدیره های نظام پرستاری

۵- هیات مدیره نظام پرستاری شهرستان

بخش اول

دومین رکن تشکیلاتی سازمان شورایعالی سازمان است . این نهاد بالاترین نهاد انتخابی و سیاستگذاری سازمان است.

ماده ۵ ـ اعضای شورایعالی عبارتند از سی و یک نفر به شرح زیر :

الف ـ بیست و شش نفر عضو انتخابی ترکیب آنها به ترتیب زیر است:

هجده نفر پرستار( کاردان و بالاتر )، دو نفر دیپلم بهیاری ، دو نفر اتاق عمل (کاردان و بالاتر )، دو نفر هوشبری ( کاردان و بالاتر) و یک نفر فوریتهای پزشکی ( کاردان و بالاتر ) که با رأی اکثریت مجمع نمایندگان هیأتهای مدیره ها انتخاب می‏شوند.

تبصره ۱ ـ اعضاء علی البدل شامل دو نفر پرستار، یک نفر بهیار و یک نفر اتاق عمل ، یک نفر بیهوشی و یک نفر فوریت ها خواهند بود که حائزین اکثریت آراء پس از اعضاء اصلی در رشته خود شده باشند.

ب ـ اعضای انتصابی شورایعالی که ۵ نفر با ترکیب زیر منصوب میشوند :

یک نفر نماینده به معرفی کمیسیون بهداشت ودرمان و انتخاب مجلس شورای اسلامی (به عنوان ناظر) و دونفر پرستار به انتخاب وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، یک نفر پرستار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به انتخاب ستاد فرماندهی  کل قوا و نماینده‏ای به معرفی سازمان پزشکی قانونی کشور.

تبصره ۲ ـ جلسات شورایعالی نظام پرستاری که  حداقل هر دوماه یکبارتشکیل می‏شود با حضور حداقل دو سوم اعضای شورا ( ۱۷ نفر) رسمی است وتصمیمات اخذ شده با اکثریت آراء معتبر و برای واحدهای تابعه ذی‏ربط لازم الاجراء است.

تبصره ۳- این جلسات با تصمیم دبیرخانه شورا میتواند به صورت حضوری و آنلاین برگزار شود.

تبصره ۴ ـ وزیربهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونین ایشان و همچنین مدیر ارشد پرستاری وزارت بهداشت می‏توانند درجلسات شورایعالی بدون حق رأی شرکت نمایند.

تبصره ۵ ـ شورایعالی نظام پرستاری دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک دبیرخواهد بود که از بین اعضای شورا به رأی اکثریت نسبی برای مدت دوسال انتخاب می‏شوند. انتخاب مجددآنان بلامانع است.

تبصره ۶ ـ شورایعالی نظام پرستاری دارای کمیسیون‏های مشورتی است که تعداد و وظایف آنها توسط شورایعالی نظام پرستاری تعیین خواهد شد. تصمیمات این کمیسیونها باید به تصویب شورا برسد مگر در مواردی که شورایعالی وظیفه تصویب موضوعی را به کمیسیون خاص واگذار نماید . سازو کار  کمیسیونها توسط آئین نامه های مشخص می‌شود.

ماده ۱۳ ـ وظایف شورایعالی به شرح زیر می‏باشد.

تدوین سیاستها و خط مشی های سازمان جهت تحقق اهداف سازمان

پیشنهاد نصب و عزل رئیس کل سازمان  به رئیس جمهور برای صدور و لغو حکم ریاست

تصویب پیشنهادات کمیسیون های مشورتی .

همکاری وهماهنگی بانهادها وموسسات ذی‏ربط در امور پرستاری.

تصویب بودجه سالانه  سازمان مرکزی و هیأت مدیره شهرستانها.

نظارت برحسن اجرای مصوبات.

نظارت برعملکرد سازمان مرکزی و هیات مدیره های شهرستانها.

رسیدگی به تخلفات انضباطی هیأت مدیره نظام پرستاری شهرستانها وبرقراری هماهنگی لازم بین آنها.

تصویب آئین‏نامه‏های لازم جهت اداره سازمان وتسهیل انجام وظایف محوله.

همکاری با نهادهای اجرائی و نظارتی در انتخابات دوره ای سازمان

انحلال هیأت مدیره شهرستانها در موارد ذیل:

الف) عدول وتخطی از وظایف مقرر در این قانون با تشخیص شورایعالی.

ب)عدم تشکیل غیرموجه چهار جلسه متوالی و یا شش جلسه متناوب که تشخیص غیر موجه بودن آن به عهده شورایعالی است.

تبصره ۱ ـ اداره جلسات شورایعالی، نظارت بر عملکرد به عهده رئیس یا نواب رئیس شورایعالی خواهد بود.

تبصره ۲ ـ دبیر شورایعالی مسئول تشکیل جلسات و هماهنگی بین کمیسیون ها و پیگیری حسن اجرای مصوبات واداره دبیرخانه شورایعالی خواهد بود.

تبصره ۳- تمامی جلسات شورایعالی علنی میباشد و دبیرخانه میبایست برای دسترسی پرستاران به محتوای جلسات و اعلام عمومی مصوبات  هماهنگی لازم را مبذول نماید

تبصره ۴- در صورتی که حداقل دو سوم اعضای شورا درخواست نمایند جلسه میتواند به صورت غیر علنی تشکیل شود. این موضوع باید در رسانه های سازمان به اطلاع عموم رسانده شود

تبصره ۵- در راستای شفافیت در شورایعالی در هر مصوبه نظرات موافق و یا مخالف و یا ممتنع هر عضو باید در پروفایل فرد ثبت و در اختیار عموم قرار گیرد

اولین رکن از تشکیلات سازمان که میتواند با نمایندگی  پرستاران و در ابعاد قابل مدیریت ایجاد شود مجمع نمایندگان هیات مدیره ها میباشد . در حال حاضر طبق تبصره ۲ ماده پنج سازمان این مجمع با ترکیبی مشخص فقط یک نوبت در هر چهار سال برای انتخاب اعضای شورایعالی  نظام پرستاری   تشکیل میشود و دیگر هیچ جایگاهی در سازمان ندارد .

هیأت‏های مدیره شهرستانهای دارای پانصد شرکت کننده در انتخابات نظام پرستاری، یک نفر از اعضای هیأت مدیره‏ را جهت تشکیل مجمع نمایندگان معرفی خواهند نمود. شهرستانهای دارای هزار شرکت کننده، دونفر به ازای هر پانصد نفر اضافی یک نفر دیگر معرفی خواهند نمود.

پیشنهاد میشود این مجمع به یک رکن اصلی سازمان با اهداف زیر  تبدیل شود .

۱- تصویب سیاستهای کلان سازمان

۲- نظارت عالیه بر عملکرد  سازمان

۳- استماع گزارشات سالیانه رئیس کل و رئیس شورایعالی

۴- انتخاب اعضای شورایعالی

۵- تصویب موضوعاتی که از سوی شورایعالی سازمان به مجمع ارجاع میشود .

۶- پیشنهاد موضوعات سیاستی برای طرح در شورایعالی

این شورا حداقل هر یکسال یک نوبت برگزار میشود . دبیرخانه شورا یعالی مسئول برگزاری این مجمع ( به غیر از انتخابات شورایعالی ) است . هیات مدیره ها میتوانند برای هر دوره نمایندگان خود را جهت شرکت در مجمع معرفی نمایند